Հոդվածում ներկայացված են մեր կողմից մշակված անձրևացման սարքի աշխատանքի փորձարարական հետազոտությունների արդյունքները: Սարքը տարբերվում է կոնստրուկցիայի պարզությամբ և աշխատանքի հուսալիությամբ: Հետազոտությունների ընթացքում բացահայտվել են սարքի փողերի թեքման անկյունների թվային արժեքները, որոնց դեպքում ապահովվում են ոռոգման տարածքի ընդգրկման առավելագույն շառավիղը և ոռոգվող մակերեսի անձրևացման լավագույն աստիճանը։ Ստացվել են որոշ տեխնիկական կախվածություններ, որոնք բնութագրում են անձրևացման սարքի աշխատանքը ջրի` 15 մ-ից պակաս ճնշման պայմաններում:

Մերձարաքսյան ենթագոտու չմշակված հողերի ֆիզիկաքիմիական և մելիորատիվ վիճակի գնահատման նպատակով հետազոտվել են 8 հա ընդհանուր մակերեսով չորս տարբեր հողատարածքներ: Ուսումնասիրվել են հողանմուշների ֆիզիկաքիմիական հատկությունները, ջրային քաշվածքի քիմիական կազմը, ջրալույծ աղերի և մատչելի սննդատարրերի պարունակությունը:
Առաջարկվում է գյուղատնտեսական շրջանառության մեջ ընդգրկելու համար կատարել անմշակ հողատարածքների ֆիզիկաքիմիական և ագրոքիմիական գնահատում։ Թույլ աղակալած հողերում կիրառել մելիորանտներ, սակավազոր հողերի վրա հիմնել ջերմատնային տնտեսություններ, ոռոգումն իրականացնել միայն կաթիլային եղանակով և անձրևացմամբ:

Հոդվածում ներկայացված են մեթանտենկ մատուցվող գոմաղբի օրական բաժնաչափերի և բաժնամասերի՝ անաերոբ խմորման, կենսագազի և խմորված սուբստրատի որակի, ինչպես նաև շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման մեթոդներն ու արդյունքները:
Հաշվարկների միջոցով որոշվել են մեկ օրում գոմաղբակուտակիչ ամբարից մեթանտենկ մատուցվող գոմաղբի օպտիմալ բաժնաչափերը և բաժնամասերը: Գիտափորձերի արդյունքները հնարավորություն են տալիս օպտիմալացնել կենսագազային տեղակայանքների շահագործման ռեժիմները, ավելացնել կենսագազի ելքը, բարձրացնել օրգանական պարարտանյութի որակը և տնտեսական արդյունավետությունը:

Բազմամյա տնկարկներում կաթիլային ոռոգման փոխարեն հնարավոր է կիրառել ջրման շիթային եղանակը, որի դեպքում կաթոցիկները փոխարինվում են խողովակի վրա բացված անցքերով, և ջուրը մատուցվում է շիթերով: Հիդրավլիկական հաշվարկներով որոշվել են ջրամատակարարման խողովակներում ջրի հոսքի ճնշումը, մատուցվող ջրի ելքերը և բացված անցքերի տրամագիծը, որոնց միջոցով ապահովվում է մշակաբույսերի հավասարաչափ ջրամատակարարումը:
Առաջարկվող շիթային եղանակի ներդրումը հնարավորություն կտա զգալիորեն կրճատել ոռոգման համակարգերի շահագործման ծախսերը:

Հայաստանում գազաբալոնային սարքավորումներով կահավորված ավտոմոբիլները կազմում են ընդհանուր շարժակազմի
75 %-ից ավելին։ Ուստի այդ սարքավորումների շահագործման անվտանգությունը գերակա խնդիր է։
Հոդվածում ներկայացված են գազաբալոնային սարքավորումների անսարքությունների առաջացման պատճառների դասակարգումը և վերլուծությունը։ Առաջարկվում է գազաբալոնային ավտոմոբիլի գազի սարքավորումներից արտահոսքի հայտնաբերման և կանխարգելման սարք, որը գազի արտահոսքի դեպքում ավտոմատ կփակի բալոնի ծախսի ծորակը:

Հետազոտություններով հիմնավորվել է Հայաստանում և Արցախում շահագործվող ԴՏ-75, ՄՏԶ-80 և Տ-150 Կ տրակտորների ընթացքային մասերի վնասակար ազդեցությունը հողի խտության և մշակաբույսերի բերքատվության վրա: Գիտափորձերի հիման վրա մշակվել է հողամշակ տրակտորների թույլատրելի տեսակարար ճնշման և անցումների օպտիմալ քանակի որոշման եղանակ:
Հողի նվազագույն մշակության ներդրումը հնարավորություն կտա կանխել մակերեսային հողաշերտի գերպնդացումը, բերքահավաքի ժամանակ նվազեցնել պալարահողային զանգվածում հողակոշտերի քանակը, բարելավել պալարապտուղների զտման գործընթացը և բարձրացնել բերքահավաքի արդյունավետությունը:

Շրջանաձև տնտեսության պայմաններում արտադրանքի արտադրությունը և սպառումը իրականացվում են փակ ցիկլով, ինչը թույլ է տալիս նվազագույնի հասցնել ծախսվող ռեսուրսներն ու ապահովել անթափոն արտադրություն։ Ներկայացված կառուցակարգերն ունեն տնտեսական, սոցիալական և բնապահպանական կարևոր նշանակություն, քանի որ, ի տարբերություն ավանդական գծային տնտեսության, շրջանաձև տնտեսության պայմաններում թափոնները վերածվում են արտադրական ռեսուրսի:
Գյուղատնտեսության ոլորտում առավել արդյունավետ է շրջանաձև տնտեսության մեխանիզմների կիրառումը, քանի որ դրանք նպաստում են պարենային անվտանգության մակարդակի բարձրացմանը և բնակչության առողջության պահպանմանը։

Թռչնաբուծության հիմնախնդիրներից մեկը լիակերաբաժնային համակցված կերախառնուրդի օպտիմալացումն է, քանի որ գիտականորեն հիմնավորված և սպիտակուցներով ու հավելյալ սննդանյութերով հավասարակշռված կերային բազայի ստեղծումը պարենային ծրագրի իրականացման կարևոր նախադրյալներից է:
Տնտեսամաթեմատիկական մեթոդների օպտիմալ լուծմամբ հիմնավորել և առաջարկել ենք թռչունների կերակրման չափորոշիչներին համապատասխանող, ձվային մթերատվությանը նպաստող նոր լիակերաբաժնային համակցված կերախառնուրդ, ինչպես նաև ձվի ինքնարժեքի նվազեցման ուղիներ:

ՀՀ տնտեսության կառուցվածքում առանցքային նշանակություն ունի գյուղատնտեսությունը. գյուղատնտեսության որակով և զարգացման մակարդակով են պայմանավորված բնակչության պարենային անվտանգությունը, գյուղական բնակչության կենսամակարդակը և զարգացման հեռանկարները։ Ինչպես և ցանկացած ապրանքի արտադրությունը, գյուղմթերքի արտադրությունը նույնպես հիմնված է աշխատանքի, ստեղծագործ մտքի, բնության ու մարդու նորարարական գաղափարների սիմբիոզի վրա։
Որպես գյուղատնտեսական հողերի նպատակային օգտագործման մակարդակի բարձրացման արդյունավետ միջոց՝ առաջարկվում է իրականացնել հողատարածքների խոշորացում, ոռոգման համակարգերի արդիականացում և գյուղական բնակչության աջակցության պետական քաղաքականություն:

Հոդվածում ամփոփված է Մարմարիկ գետի ավազանի անտառներում, ՀՀ Կոտայքի և Գեղարքունիքի մարզերի տնամերձ հողամասերում, արդյունաբերական ու ինտենսիվ այգիներում վայրի և մշակովի պտղատու ծառերի վրա (խնձորենի, տանձենի, սալորենի, մամխենի, բալենի, կեռասենի) մամուռների ու քարաքոսերի հանդիպման հաճախության ուսումնասիրությունը:
Սանիտարական և մեխանիկական միջոցառումներին զուգահեռ խնձորենու սրսկումը ամբողջությամբ պաշտպանել է ծառերը մամուռից և քարաքոսից: Առանց ծառերի մեխանիկական մաքրման սանիտարական և քիմիական միջոցառումների կիրառումը նույնպես ապահովել է կենսաբանական բարձր արդյունավետություն:

Ակացիայի գալամլակի (Obolodiplosis robiniae) և ակացիայի սղոցողի (Euura tibialis) դեմ պայքարի նպատակով փորձարկվել են քիմիական ու մանրէաբանական պատրաստուկներ: Ակացիայի սղոցողի դեմ կիրառվող միջատասպաններից առավել բարձր կենսաբանական արդյունավետություն են ապահովել 1,7 լ/հա ծախսի նորմայով Անթիո (91,1 %) քիմիական պատրաստուկը և խտանյութի 3 լ/հա չափաքանակով Bt 26-70 (90,0 %) շտամը: Ակացիայի գալամլակի դեմ պայքարում համեմատաբար բարձր ցուցանիշներ են գրանցվել նաև 1 լ/հա ծախսի նորմայով Ակպելին (92,2 %) պատրաստուկը և խտանյութի 3 լ/հա չափաքանակով Bt 26-70 շտամը (82,4 %) կիրառելիս։

Հետազոտության նպատակով Արմավիրի մարզի պայմաններում ուսումնասիրվել է վազերի աչքերով բեռնվածության ազդեցությունը խաղողի Չարենցի սորտի աճի և բերքատվության վրա:
«Ոսկեհատի խաղողագինեգործության գիտական կենտրոն» մասնաճյուղի Նալբանդյանի փորձակայանի այգիներում ուսումնասիրվել են 2,5x1,5 մ խտությամբ տնկված և առանց բնի բազմաթև հովհարանման համակարգով ձևավորված 40, 50, 60 աչք բեռնվածությամբ վազերը:
Շիվերի աճի, հասունացման, բերքի քանակի և որակի ուսումնասիրման արդյունքների համաձայն՝ որակյալ և բարձրարժեք գինի պատրաստելու համար առաջարկում ենք կիրառել 40 աչք բեռնվածությամբ օպտիմալ տարբերակը:

Դդմիկը մշակվում է Հայաստանի գրեթե բոլոր գյուղատնտեսական գոտիներում, սակայն դրա մշակության ագրոտեխնիկան դեռևս բավարար ուսումնասիրված չէ:
Հետազոտությունների համար ընտրվել է դդմիկի Արալ F₁ հիբրիդը: Ուսումնասիրվել է թաղանթապատ ծածկի տակ սածիլման տարբեր ժամկետների ազդեցությունը դդմիկի աճի, զարգացման, բերքատվության ցուցանիշների վրա:
Գիտափորձերով հիմնավորվել է, որ Արարատյան հարթավայրի պայմաններում դդմիկի վաղ բերք ստանալու նպատակով Արալ F₁ կամ նմանատիպ այլ հիբրիդների սածիլները պետք է տնկել թաղանթապատ ծածկի տակ, մարտի առաջին տասնօրյակում, ինչը հնարավորություն կտա ստանալ բարձր բերք:

Հոդվածում ներկայացված է ՀՀ Արարատի մարզի Ոսկետափ և Արմավիրի մարզի Ակնալիճ համայնքներում լոլիկի հարավամերիկյան ցեցի դեմ պայքարի քիմիական միջոցների կիրառման համակարգը: Ըստ վնասատուի զարգացման տարբեր փուլերի վրա ազդեցության բնույթի, մեխանիզմի, օրգանիզմ ներթափանցման առանձնահատկության և սպասման ժամկետի՝ ընտրվել և պայքարի համակարգում ներառվել են Ամպլիգո, Բելտ, Վոլիամ Տարգո, Քվանտ, Սպինտոր, Կորագեն միջատասպանները: Փորձադաշտերից ստացված լոլիկի բերքի հաշվարկի համաձայն՝ Ակնալիճ համայնքում լրացուցիչ բերքը կազմել է 411 ց/հա, իսկ Ոսկետափ համայնքում՝ 545 ց/հա:

Բամբակենու կնգուղակերի դեմ պայքարի նպատակով 2020-2021 թթ. Արմավիրի մարզի Խորոնք համայնքի տաքդեղի դաշտերում փորձարկվել են տարբեր քիմիական խմբերի պատկանող Էֆորիա, Կորագեն, Դեցիս Պրոֆի, Բելտ, Դեցիս Ֆ-Լյուքս, Մովենտո, Ամպլիգո 150, Վերտիմեկ, Պրոկլեյմ, Սպինտոր միջատասպանները։ Փորձարկումների ընթացքում դրանց կենսաբանական արդյունավետության հաշվառումները կատարվել են սրսկումից 1, 5, 10 և 15 օր հետո։
Ըստ հետազոտությունների՝ բամբակենու կնգուղակերի դեմ պայքարում առավել բարձր կենսաբանական արդյունավետություն են ապահովել Էֆորիա, Բելտ, Ամպլիգո 150, Դեցիս Ֆ-Լյուքս միջատասպանները:

Ըստ հետազոտությունների՝ հոլշտին ցեղի երինջների մայրերի կաթնային մթերատվության գենետիկական ներունակությունը կազմել է 10377,5 կգ, միջին կաթնատվությունը՝ 6965 կգ, որը կազմում է գենետիկական ներունակության 67,1 %-ը, կաթնայուղ+կաթնասպիտակուցի քանակությունը՝ 494,6 կգ, իսկ ֆլեկվի ցեղի երինջների մայրերինը՝ համապատասխանաբար 9819,5 կգ, 6226 կգ, 64,4 %, 446,6 կգ:
Տոհմային քարտերում գրանցված նախնիների կաթնային մթերատվության ցուցանիշների համաձայն՝ հոլշտին ցեղի երինջների մայրերի ստացման համար կիրառված զուգընտրությունը ֆլեկվի ցեղի համեմատությամբ ունի մի շարք առավելություններ: Ուստի առաջարկվում է բարձր կաթնային մթերատվություն ապահովելու նպատակով Հայաստանի տնտեսություններում բուծել հոլշտին ցեղի կենդանիներ:

Ըստ հետազոտությունների արդյունքների՝ ՀՀ Կոտայքի և Արարատի մարզերի 15 ֆերմերային և օժանդակ տնտեսություններում առաջնածին կովերի մոտ հայտնաբերված վիրուսային պապիլոմատոզը կազմում է 32,7 %:
Հիվանդության բուժումն իրականացվել է 3 դեղամիջոցների համակցությամբ՝ նովոկայինի 2 %-անոց լուծույթ, վիտամին B ₁₂ և բետադինի 10 %-անոց քսուք: Բուժման արդյունքում կենդանիներն առողջացել են: Հետագայում հիվանդությունը չի կրկնվել:

Հայաստանի մարզերում իրականացված հետազոտություններով պարզվել է, որ չնախատեսված տարբեր վայրերում վաճառվող կաթի մի շարք նմուշների զգայաբանական, ֆիզիկաքիմիական և մանրէաբանական ցուցանիշները չեն համապատասխանում բարձրորակ կաթի՝ ստանդարտով սահմանված չափանիշներին. հայտնաբերվել է բրուցելյոզի, տուբերկուլյոզի հարուցիչներով և մաստիտներով ախտահարվածություն:
Կաթի պահպանման և տեղափոխման ստանդարտով հաստատված սանիտարահիգիենիկ նորմերի խախտումը կարող է առաջացնել սննդային տոքսիկոզներ և տոքսիկոինֆեկցիաներ: Ուստի սննդամթերքի անվտանգության պետական տեսչության մարմիններին առաջարկվում է սահմանել և իրականացնել չնախատեսված վայրերում կաթի մասնավոր վաճառքի վերահսկողություն:

Հոդվածում ներկայացված են պատահական վայրերում վաճառվող, ջերմային մշակման չենթարկված, ոչ գործարանային կաթի հետազոտության արդյունքները:
Փորձաքննության ենթարկված բոլոր նմուշներում հայտնաբերվել է սոդա, այսինքն՝ կաթը կեղծված է եղել: Զգայաբանական ցուցանիշները ևս չեն համապատասխանել ընդունված նորմերին: Որոշ նմուշներում նկատվել է բրուցելյոզի, մաստիտի նկատմամբ կասկածելի ռեակցիա: Հետևաբար՝ պետք է արգելել պատահական վայրերում կաթի վաճառքը, քանի որ դրա սպառումը վտանգավոր է մարդկանց առողջության համար և կարող է ինֆեկցիոն հիվանդությունների տարածման աղբյուր դառնալ:

Վաղ տարիքից առողջ սնվելը կարևոր նշանակություն ունի երեխայի աճի և զարգացման համար։ Ուստի խնդիր է դրվել մշակել օրգանիզմին անհրաժեշտ սննդանյութերով հարուստ և առողջության համար անվտանգ նոր տեսակի մանկական նրբերշիկի արտադրության տեխնոլոգիա։ Որպես հումք օգտագործվել է ճագարի միսը, իսկ բուսական հավելանյութ՝ դդմի խյուսը (օպտիմալ չափաքանակը՝ 15 %)։ Բուսական և կենդանական ծագման մթերքների նման համադրությունն ունի բարձր կենսաբանական արժեք, միաժամանակ կարող է խթանել Հայաստանում ճագարաբուծության զարգացումը և տեղական հումքի սպառումը։

Հայաստանում գնալով աճում է որակյալ և յուրահատուկ գինիների պահանջարկը: Ուստի հետազոտություններն իրականացվել են խաղողի Հաղթանակ սորտից միջազգային չափորոշիչներին համապատասխան վարդագույն գինու արտադրության տեխնոլոգիա մշակելու, ներդնելու և կատարելագործելու նպատակով։
Փորձերի ընթացքում խաղողի նշված սորտից տարբեր տեխնոլոգիաներով պատրաստվել են վարդագույն գինիներ և կատարվել քաղցուի ու գինենյութի մի շարք ֆիզիկաքիմիական և զգայաբանական ցուցանիշների հետազոտություններ:
Հատկանշական է, որ ստացված գինին արդեն առկա է շուկայում և ինքնատիպ բրենդի շնորհիվ արժանացել է սպառողների դրական գնահատականին:

Հիպոլակտազիա ունեցող մարդկանց համար մշակվել է լակտոզի (կաթնաշաքար) ցածր պարունակությամբ կաթնաթթվային մթերքի պատրաստման տեխնոլոգիա: Լակտոզի պարունակությունը մթերքում նվազեցնելու նպատակով Ha-Lactase 5200 ֆերմենտատիվ պատրաստուկի կիրառմամբ կատարվել է կաթնային հումքի ֆերմենտատիվ հիդրոլիզ: Որոշվել են հիդրոլիզի հիմնական տեխնոլոգիական պարամետրերը: Որպես լցանյութ ընտրվել է բրոկոլիի խյուսը, որի օպտիմալ չափաբաժինը սահմանվել է 10-15 %:
Համակցված մթերքի արտադրությունը հնարավորություն կընձեռի ընդլայնել թթու կաթնամթերքի տեսականին:

Երեխաների աճի և զարգացման համար կարևորվում է սննդի հետ անհրաժեշտ նուտրիենտների ընդունումը։ Հատկապես դպրոցական տարիքի երեխաները դասամիջոցներին սնվում են ոչ այնքան բարձր կենսաբանական արժեք ունեցող մթերքով։ Ուստի առաջարկում ենք նոր տեսակի մսամթերք, որը ոչ միայն ունի բարձր սննդային արժեք, այլև բնական է և չի պարունակում կոնսերվանտներ։